රැම්සා සම්මුතිය හා ශ්‍රී ලංකාවේ තෙත්බිම් රැකවරණය සහ අභියෝග

රැම්සා සම්මුතිය

1971 දී ඉරානයේ රැම්සා නගරයේ අත්සන් කරන ලද “රැම්සා සම්මුතිය” යනු ජාත්‍යන්තර මට්ටමින් පවතින සුවිශේෂී තෙත්බිම් ආරක්ෂා කිරීම හා එම බහුල වටිනාකම් සහිත ප්‍රදේශවල නිසි පරිසර කළමනාකරණය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා ඇති ගිවිසුමකි. මේ සම්මුතියේ මුලික අරමුණ වූයේ මිනිස් ජීවිත, පාරිසරික පද්ධති සහ ජෛව විවිධත්වය සඳහා විශාල වාසියක් සැපයන තෙත්බිම් ස්ථාන ආරක්ෂා කිරීම සහ නිවැරදිව කළමනාකරණය කිරීමයි.

තෙත්බිම් හෙවත් වාෂ්ප සහිත, ජලයෙන් තෙත් වූ බිම් ප්‍රදේශ, ජීව විවිධත්වය, පාරිසරික පද්ධති සහ කාලගුණ පාලනය සඳහා ඉතාමත් වැදගත් ස්ථාන වේ. එම පරිසර පද්ධති තුළ මිනිසුන්ට, සතුන්ට, ශාකයින්ට ආහාරය, පානීය ජලය, පනත් හා මනාව පවත්නා පරිසරයක් සපයන විශාල අවස්ථාවන් පවතින අතර, තෙත්බිම් විනාශ වීම මනුෂ්‍ය සහ පරිසර පද්ධතිය දෙකකටම විශාල අලාභයක් වේ.

රැම්සා සම්මුතියෙන් ලැබෙන සේවය

රැම්සා සම්මුතියෙන් සිදුවන ප්‍රධානම කාර්යභාරය වන්නේ තෙත්බිම්වල විනාශය වැළැක්වීම සහ එම ස්ථානවල නිසි කළමනාකරණය පිළිබඳ සාධාරණ පරීක්ෂා කිරීමයි. රැම්සා සම්මුතියට එක්වන රටවල්, තම සීමාවන් තුළ අධීක්ෂණය යටතේ පවතින විශේෂ වටිනාකම් සහිත තෙත්බිම් ප්‍රදේශ සදහා ‘රැම්සා ස්ථාන’ (Ramsar Sites) ලෙස නම් කිරීමට අයිතිකාරීත්වය ලබාගනී. මෙයින් දැනට පවතින රටවල් 170කට වඩා අඩංගු අතර, ලෝකය පුරා 2400ට අධික තෙත්බිම් ස්ථාන මෙහි යටතේ ආරක්ෂා වේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ “රැම්සා ලයිස්තුවට” ඇතුළත් තෙත්බිම් ප්‍රදේශ හයක් මේ වනවිට පවතිනවා. ඒවා පහත පරිදි:

1. බුන්දුල තෙත්බිම (Bundala Wetland)

• පිහිටුම: මාතර, දක්ෂිණ පළාත
• ප්‍රදේශය: 6,216 හෙක්ටයාර්
• විශේෂත්වය: සංක්‍රමණික පක්ෂීන් සහ ජීව විවිධත්වය සඳහා වැදගත් තෙත්බිමකි.

1. කෝග්ගල වැව (Koggala Lagoon)

• පිහිටුම: ගාල්ල, දක්ෂිණ පළාත
• ප්‍රදේශය: 727 හෙක්ටයාර්
• විශේෂත්වය: උණුසුම් කලාපීය තෙත්බිම් පද්ධතියක්.

1. මඩු ගඟ තෙත්බිම (Maduganga Wetland)

• පිහිටුම: බේරුවල හා බේන්තර, දක්ෂිණ පළාත
• ප්‍රදේශය: 915 හෙක්ටයාර්
• විශේෂත්වය: ජීව විවිධත්වයෙන් සම්පන්න, අලංකාර මඩු ගඟ පද්ධතිය.

1. කාලු ඔය ගොඩවිතානා පද්ධතිය (Kalu Oya Wetland)

• පිහිටුම: කුරුණෑගල, උතුරු බටහිර පළාත
• ප්‍රදේශය: 8,077 හෙක්ටයාර්
• විශේෂත්වය: ජල පාලන ක්‍රියාකාරකම් සඳහා වැදගත්.

1. ආනවිලුන්දාව (Anawilundawa Wetland Sanctuary)

• පිහිටුම: පුත්තලම හා හලාවත අතර, උතුරු බටහිර පළාත
• ප්‍රදේශය: 1,397 හෙක්ටයාර්
• විශේෂත්වය: සංක්‍රමණික පක්ෂීන්, ජල ජීවීන් සහ පර්යේෂණ සඳහා වැදගත් තෙත්බිමකි.

1. වන්නි තෙත්බිම් පද්ධතිය (Vankalai Sanctuary)

• පිහිටුම: මන්නාරම, උතුරු පළාත
• ප්‍රදේශය: 4,839 හෙක්ටයාර්
• විශේෂත්වය: විශාල සංක්‍රමණික පක්ෂීන්, ජල ජීවීන් සහ කුඩා ජල ගබඩා පද්ධති වලින් සම්පන්න ස්ථානයකි.

මේ ප්‍රදේශවලින් බොහෝ දෙනාගේ අවධානය යොමු කරවන පක්ෂීන්ගේ සංක්‍රමණික මාර්ග සහ අලංකාර ජල පද්ධති වැනි පරිසර ගුණාංග ජාත්‍යන්තරව හඳුනාගෙන ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ “රැම්සා තෙත්බිම්වල” ආරක්ෂාවට මුහුණපාන අභියෝග බොහෝමයක් තිබේ. මෙම අභියෝගවලින් පරිසරයට, ජීව විවිධත්වයට, හා ජල පද්ධති රැකවරණයට විශාල හානියක් සිදුවන අතර, එම තෙත්බිම්වල විශේෂත්වයන් අඩු වීමත් ඉක්මනින් විනාශවීමත් වලක්වා ගැනීමට ක්‍රියාමාර්ග ගත යුතුය.

1. අධික කෘෂිකාර්මික ප්‍රවණතාව

• තෙත්බිම් ආශ්‍රිත ප්‍රදේශවල අධික කෘෂිකාර්මික ක්‍රියාකාරකම් සිදුවීම, රසායනික වර්ධක, කෘමිනාශක, සහ කෘෂිකාර්මික වගාකරුවන්ගේ අවසන් ජල ප්‍රවාහයන් තෙත්බිම්වලට පිවිසීම හේතුවෙන් ජල දූෂණය සිදුවෙයි.
• “ආනවිලුන්දාව”, බුන්දුල, සහ වන්නි තෙත්බිම් ප්‍රදේශවල මෙම කෘෂිකාර්මික දූෂණය ප්‍රධාන අභියෝගයක් වේ.

1. ජල පද්ධති හානිය සහ ගොඩනැගිලි සංවර්ධනය

• නීතිවිරෝධී ගොඩනැගිලි කටයුතු, වාණිජමය සංවර්ධනය, සහ වාහන මාර්ග ඉදිකිරීම් තෙත්බිම්වල ජල සම්පාදන පද්ධතිවලට බාධා ඇති කරයි. ජලය ඉහළ කට්ටලකට ගලා යාම, ජල මට්ටම් අඩු වීම, සහ ව්‍යාපෘති නිසා ස්වභාවික ජල ප්‍රවාහයන් කාන්දු වීම වැනි කරුණු මේකේ ප්‍රධාන බලපෑමකි.
• මඩු ගඟ, කෝග්ගල සහ අන්නාවිලුන්දාව මේවාට වඩාත් බලපෑම් විදින තෙත්බිම්වලට අයත් වේ.

1. අපද්‍රව්‍ය හා ප්ලාස්ටික් දූෂණය

• ජල ප්‍රදේශවල අපද්‍රව්‍ය, විශේෂයෙන් ප්ලාස්ටික් සහ වෙනත් නාස්ති ද්‍රව්‍ය භාවිතයෙන් හානියක් සිදුවීම පවතී. පළාත් ආයතන හරහා හෝ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් හරහා මෙවන් අපද්‍රව්‍ය බොහෝවිට ගංගා හරහා තෙත්බිම්වලට නිරිතර පැමිණේ.
• කෝග්ගල වැව සහ බුන්දුල තෙත්බිම වැනි ප්‍රදේශවල ප්ලාස්ටික් සහ පිරිහුණු ද්‍රව්‍යවලින් වැලි මුහුද හා ප්‍රදේශ විනාශ වී ඇත.

1. ජනගහනයේ වැඩිවීම සහ නීතිවිරෝධී පදිංචිවීම්

• තෙත්බිම් ආශ්‍රිත ප්‍රදේශවල අධික ජනගහනය සහ නීතිවිරෝධී පදිංචිවීම්, මෙම ස්වභාවික පද්ධතිවලට විශාල බලපෑමක් එල්ල කරයි. ජන ගහනය වැඩිවීම නිසා වාණිජමය ස්ථාන, නිවාස සහ කර්මාන්තශාලා ගොඩනැගීම වර්ධනය වී ඇති අතර, තෙත්බිම් පද්ධති මිනිස් වාසස්ථාන තුළ සිරවී ඇත.
• වන්නි තෙත්බිම සහ අන්නාවිලුන්දාව පදිංචිකරුවන්ගේ නීතිවිරෝධී ගොඩනැගිලි සහ ජනගහන වැඩිවීමෙන් බරපතල ලෙස තර්ජනයට ලක්වී ඇති ප්‍රදේශ ය.

1. උද්භව අලංකාර පැල වගාව සහ ආක්‍රමණකාර ශාක විශේෂයන්

• විදේශීය ආක්‍රමණශීලී ශාකයන් වර්ධනය වීමත්, ඉන් පැරණි දේශීය ශාකයන් සහ පස්වලට බලපෑමක් දක්වයි. මෙවැනි විදේශීය ශාක වගා නිසා, දේශීය ශාක හා ජීව විශේෂයන් මැඩ පවතින ප්‍රදේශයේ ජීව විවිධත්වයට හානියක් සිදුවෙයි.
• බුන්දුල සහ කාලු ඔය තෙත්බිම ආක්‍රමණකාර ශාකයන්ගෙන් වැදගත් හානියට ලක්වී ඇති ප්‍රධාන තෙත්බිම්වලින් වේ.

1. පාරිසරික නීතිවල ක්‍රියාත්මක නොවීම

• තෙත්බිම් ආරක්ෂාව සඳහා ඇති නීති සහ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රයෝජනයට ගෙන නොමැතිවීම, නීතිවිරෝධී ක්‍රියාකාරකම් වලට ඉඩක් සලසයි. ආරක්ෂිත පරිසර ප්‍රදේශවල නීතිවල ක්‍රියාත්මක කිරීම නොමැතිවීම හේතුවෙන් රැම්සා තෙත්බිම්වල ජීව විවිධත්වය සහ වාසස්ථාන බිඳවැටීමට ඉඩක් ලබා දී ඇත.

1. කාලගුණික විපර්යාස සහ ගෝලීය උණුසුම් වීම

• කාලගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් සිදුවන වැසි අඩු වීම්, අධික වැසි සහ ගෝලීය උණුසුම් වීම තෙත්බිම් වල ජල මට්ටම්, ජල ගුණාත්මකභාවය සහ වාසස්ථාන සෘජුවම බලපායි. ගෝලීය උණුසුම් වීම නිසා ජලය වියළීම, ජල මට්ටම් අඩුවීම සහ ශාක හා සතුන්ගේ පරිසරය විනාශ වීම සිදුවන බව පෙනී යයි.
• බුන්දුල සහ අන්නාවිලුන්දාව වැනි තෙත්බිම්වල කාලගුණික විපර්යාස විශාල බලපෑමක් පවතී.

1. ප්‍රජාමානුකූල අවධානයේ අඩුවීම

• තෙත්බිම්වල වැදගත්කම පිළිබඳ ප්‍රජාව තුළ සාක්ෂරතාව අඩුවීම, ආරක්ෂණයේ අඩුපාඩු ඇති කරයි. තෙත්බිම් ආරක්ෂාව සඳහා ප්‍රජා සහභාගීත්වය අවශ්‍ය නිසා, ප්‍රජා අවධානය වැඩි කළ නොහැකි වීමද මේ ප්‍රදේශවල අනාගත ආරක්ෂාවට බාධාවක් වේ.

රැම්සා තෙත්බිම්වලට මුහුණපාන අභියෝග සාර්ථකව නිරාකරණය නොකළහොත්, එම ස්ථානවල විශේෂත්වයන් හා සාර්ථක පරිසර පද්ධතිය විනාශ වීමට ඉඩ තිබේ. නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ශක්තිමත් කිරීම, ප්‍රජා අවධානය වැඩි කිරීම සහ කෘෂිකාර්මික හා වාණිජ කටයුතු හොඳින් කළමනාකරණය කිරීම මගින් පමණක් මෙවන් තෙත්බිම් රැකගත හැකිවනු ඇත.

සටහන – මිලෝෂන් දිල්රුක්ෂ